De macht en het beeld - over de relatie tussen politiek en kunst

Kunst en politiek zijn op vele manieren met elkaar verweven. In beide domeinen uitten mensen ideeën, overtuigingen en waarden, en maken daarbij gebruik van krachtige beelden, woorden en gebaren. Er wordt gecommuniceerd in symbolen en metaforen om een boodschap over te brengen of een emotie op te roepen. In deze cursus bekijken we aan de hand van historische voorbeelden van de Oudheid tot heden op welke wijze kunst en politiek zich tot elkaar verhouden. Kunst kan worden ingezet als politiek middel, bijvoorbeeld als prestigeobject om de grootsheid van een cultuur te tonen, als instrument om de macht zichtbaar te maken of te legitimeren, of om een gevoel van verbondenheid op te roepen. Ze kunnen elkaar ondersteunen of juist tegenwerken. Kunst kan beknot worden door censuur of ideologische beïnvloeding, macht kan worden uitgedaagd door kritiek en satire, door te tonen wat liever buiten beeld wordt gehouden, of door alternatieve perspectieven of toekomsten te verbeelden. Tijdens de lessen wordt ook aandacht besteedt aan het artistieke aspect van het politieke handelen zelf. Politici polijsten hun taal, beelden en gebaren om hun opvattingen zo goed mogelijk voor het voetlicht te brengen, beslissende momenten en gebeurtenissen worden tot in de puntjes geënsceneerd, en er worden rituelen, ceremonies en feesten bedacht om waarden te benadrukken die van belang zijn voor het regime. Iedere samenleving heeft een beeld van zichzelf, een idee over haar eigen aard en de manier waarop de mensen zich met elkaar verbonden voelen. Wie hoort erbij en wie niet, en hoe gaan we met elkaar om? In die zin is het samenleven een scheppingsdaad en iedere gemeenschapsvorm een kunstwerk. In het licht van dit idee bespreken enkele politieke fenomenen die in de voorgaande eeuw en ook nu van groot belang zijn: totalitarisme, nationalisme, populisme en de democratie. In deze cursus wordt gebruik gemaakt van bronnen uit de schilder- en tekenkunst, uit de beeldhouwkunst en de architectuur, uit theater, film en televisie, uit literatuur en filosofie.